Earthfulness: verbind je iedere dag met natuur
Natuurontwikkelaar en Earthfulness-aanjager Arjan Berkhuysen:
‘Je onderdeel voelen van de natuur geeft rust en vertrouwen’
Zelfs als je midden in de duinen woont, blijkt het een uitdaging om je iedere dag verbonden te voelen met de natuur. Toch is dat belangrijk, vindt Arjan Berkhuysen, natuurontwikkelaar en aanjager van Earthfulness. ‘We wéten wel dat we onderdeel zijn van de natuur, maar als we de verbinding niet voelen, is dat een groot gemis.’
Tekst: Merel van der Lande
Arjan is een jongetje van negen als hij met zijn ouders op vakantie gaat in de Alpen. Tijdens een bergwandeling raakt hij ongemerkt los van zijn ouders en broer en zus, waardoor hij alleen boven op een bergtop komt te staan. Het gevoel dat hij dan heeft, herinnert hij zich als de dag van gisteren. Arjan: ‘Het leek alsof mijn voeten een verlengstuk waren van die berg. Ik voelde me heel erg thuis en had het volste vertrouwen in alles wat komen ging. Het was een heel krachtig, euforisch gevoel.’ Een dergelijke ervaring heeft Arjan ook later in zijn leven nog regelmatig, maar zoals veel mensen, meestal tijdens het reizen. ‘Ik realiseerde me dat ik dat gevoel ook wilde hebben in mijn dagelijkse leven.’
‘We wonen midden in de natuur en toch zijn er nog steeds dagen dat ik niet buiten kom. Dan kan ik mezelf wel voor mijn kop slaan’
Earthfulness
Om dat krachtige, verbonden gevoel ook in de waan van de dag te ervaren, willen Arjan en zijn vrouw Anemoon meer in de natuur zijn. Daarom verhuizen ze in 2011 met hun twee kinderen van Utrecht naar Terschelling. Arjan: ‘In de stad had ik dagen dat ik niet wist of het lente, zomer, herfst of winter was. En ik moest de auto pakken om naar de natuur te gaan; ontzettend irritant vond ik dat.’
Omdat Arjans vrouw Anemoon in die tijd voor het culturele festival Oerol werkt, is de keuze om naar Terschelling te verhuizen een logische. Arjan zet daarom alles op alles om directeur van de Waddenvereniging te worden. Dat lukt, en in 2011 kopen Arjan en Anemoon hun huis midden in de duinen van Terschelling. Het gewenste effect – een diepe verbinding voelen met de natuur – blijft echter nog te vaak uit. Arjan: ‘Ik woon bij een natuurgebied, werk aan natuurontwikkeling en toch zijn er dagen dat ik niet buiten kom. Dan kan ik mezelf wel voor mijn kop slaan.’
‘Dat de wilde paarden mijn verdriet opmerken, geeft ontzettend veel troost’
Dat moet je even uitleggen…
Veel mensen hebben de neiging om gevoelens als pijn en verdrietweg te stoppen door ze te negeren of te verdoven. Ik geloof dat het juist goed is om ze toe te laten, je hart te openen. Dan zet je je hart namelijk ook open voor verbinding. Wij hebben hier achter ons huis een duinpan waar nooit iemand komt en waar ik mijn emoties de vrije loop kan laten. “De huilkuil”, zoals Anemoon hem noemt, is een plek met wat zand en helmgras, mossen, berkenboompjes, cranberries en een kleine appelboom, waarschijnlijk ontstaan doordat iemand er een klokhuis heeft weggegooid. Er grazen paarden, er scharrelen fazanten en er vliegt wel eens een buizerd over. Of je hoort een koekoek. Hier kan ik mij heel snel verbinden met de natuur en dat helpt. Zo gaan de wilde paarden die daar lopen meestal weg als ik eraan kom. Of ze negeren me. Maar als ik huil, komen ze naar me toe. Dat ze mijn verdriet opmerken, geeft zo ontzettend veel troost. Dan kan ik voelen dat de mens onderdeel is van het grote geheel. Ook ónze energie gaat na de dood in een andere vorm door. Zoals dode bomen voeding zijn voor de schimmels die de bodem voeden, waardoor nieuwe struiken en bomen kunnen groeien, die weer zuurstof geven aan de omgeving. Voelen dat wij onderdeel zijn van die cyclus geeft stevigheid. Het maakt dat ik me niet alleen voel en daardoor is de pijn van het verlies van mijn zoon beter te dragen.'
Zo komen Arjan en Anemoon op het idee voor Earthfulness: dagelijkse oefening die je kan helpen om je dieper verbonden te voelen met de natuur. Ze willen die dagelijkse training bovendien onderbouwen met wetenschappelijk onderzoek, zodat deze niet alleen gebaseerd is op persoonlijke ervaringen en aannames.
Groot gemis
Hoewel het idee voor het concept al in 2015 ontstaat, gaat Arjan er pas begin 2021 mee aan de slag, als hij stopt als directeur van de World Fish Migration Foundation. Arjan: ‘Een kwestie van meer tijd.’ Maar dan slaat het noodlot toe: zijn zoon Mees overlijdt plotseling op 16-jarige leeftijd. Ondanks de pijn en het verdriet pakt Arjan het project na een paar maanden toch weer op. Arjan: ‘Door het overlijden van Mees lijkt Earthfulness nog belangrijker. Het heeft me doen voelen dat het leven draait om verbinding. En ook hoe kwetsbaar de toekomst is. Het is niet vanzelfsprekend dat alles maar gewoon doorgaat.’
Mooi dat je er zo naar kunt kijken. Maar het is natuurlijk wel een groot verlies. Hoe ga je daarmee om?
‘Tja, rouwen is in onze Westerse maatschappij een interessant thema. We doen er alles aan om de dood uit te bannen. We hebben het er liever niet over en als we het er toch over hebben, is het vaak beladen. We drukken het verdriet weg. Maar juist door de gevoelens die bij rouw horen te doorleven, het verdriet en de pijn te voelen, ervaar ik verbondenheid. Met Mees, met andere mensen en met het grote geheel.’
Je zegt dus eigenlijk dat we de verbinding met het grote geheel vooral moeten gaan voelen?
‘Ja. We wéten wel dat we onderdeel zijn van het grote geheel. Maar als we die verbinding niet voelen, is dat een groot gemis. Je verbonden voelen is een basisbehoefte van ieder mens, een instinct – dat is ook wetenschappelijk bewezen (red: o.a. Brené Brown in De Kracht van Kwetsbaarheid). Dat gevoel van verbonden zijn, gaat verder dan je thuis voelen. Het is het gevoel dat je erbij hoort, dat je veilig bent en dat je goed bent zoals je bent. En ook dat je er niet alleen voor staat. Het maakt dat je je kunt ontspannen en tegelijkertijd geeft het nieuwe energie. Als je je niet verbonden voelt, weet je niet wat je werkelijk bent. Je leeft dan niet in de realiteit. Je zweeft.’
Grappig. Meestal wordt het thema ‘verbondenheid’ afgedaan als zweverig. Maar eigenlijk sta je juist met beide benen op de grond als je verbonden bent.
’Ja precies! Het is niet voor niets dat Einstein regelmatig naar buiten ging als hij voor een lastig probleem stond. Dan ging hij naar een klein bosje bij Princeton en keek naar de samenhang van de natuur. Door uit zijn hoofd te gaan, zich te verbinden met het grote geheel en dus letterlijk te aarden, kon hij de oplossing voor het probleem zien. Dat herken ik zelf ook. Als ik goed geaard ben, is mijn geest heel scherp en kan ik bergen verzetten. Daar is niets zweverigs aan.’
En denk je dan dat het je niet verbonden voelen, zweven, de oorzaak kan zijn van de vele psychische klachten waar we in deze tijd mee te maken hebben?
‘Daar durf ik geen harde uitspraken over te doen. Ik kan me voorstellen dat het heel angstig kan zijn om je niet verbonden te voelen en dat je dan misschien ook eerder op zoek gaat naar manieren om controle en grip te krijgen. Maar ik weet niet of die relatie al wetenschappelijk is aangetoond. Uit eigen ervaring weet ik dat het vooral heel veel toevoegt aan je leven. Als kind kon ik al urenlang in de sloten rond ons huis in het Drentse Roden turen, kijkend naar al het leven dat daar was. Watervlooien, stekelbaarsjes, kikkervisjes: ik kon me er volledig in verliezen. Het was rustgevend in die grote wereld. En soms geeft het je verbonden voelen ook dat krachtige, bijna euforische gevoel waar ik het aan het begin over had. Het vaker beleven van die piekervaringen was ook de reden dat ik Earthfulness wilde ontwikkelen. Maar sinds het overlijden van Mees weet ik dat het voelen van verbondenheid ook helpt bij het dragen van moeilijke emoties.
Je verbonden voelen is eigenlijk een merkwaardige combinatie van je heel klein voelen en daar heel tevreden mee zijn. Alsof je je kleine, tijdelijke rol op aarde accepteert en omarmt. En dat geeft rust en vertrouwen.’
‘Als we de natuur echt willen herstellen, moeten we haar begrijpen vanuit het hart’
Nieuwe werkelijkheid
Behalve de persoonlijke voordelen die het je verbonden voelen met de natuur oplevert, denkt Arjan dat het ook goed is voor de natuur zelf. Tijdens zijn werk in het internationale bedrijfsleven, ziet hij meer dan eens hoe prachtige landschappen verkwanseld worden. Arjan: ‘Toen ik voor mijn werk in Israël was, besloot ik de Dode Zee te bezoeken. Ik had er heel veel zin. De Dode Zee, één van de wereldwonderen, was echt een belofte voor mij. Maar toen we bij het uitkijkpunt aankwamen, zag ik dat het hele gebied vol stond met graafmachines. Verschrikkelijk! Een ander moment was toen ik in Zuid-Afrika een project opzette voor een nieuwe haven. Midden in een vogelreservaat… Toen vroeg ik me echt af: waar zijn we toch mee bezig?’ Dit soort ervaringen leidt ertoe dat Arjan zich laat omscholen in milieumanagement. ‘Ik drijf niet goed op negatieve energie. Ik zet me liever in vóór iets. Samen met anderen een nieuwe werkelijkheid creëren.’ Momenteel zet Arjan natuurontwikkelingsprojecten op. Denk aan een vismigratierivier tussen de Waddenzee en het IJsselmeer en het verwijderen van oude dammen in rivieren, zodat het natuurlijke verloop van die rivieren zich kan herstellen. Arjan: ‘Als we de natuur echt willen herstellen, moeten we haar begrijpen vanuit het hart. Kijken we alleen met ons hoofd, dan zien we een boom als een stuk hout. Logisch, want dat is het ook. Maar als we voelen, zien we dat een boom óók een wezen is.’
Iedere dag verbinden
Arjan gelooft dat je het vermogen om je verbonden te voelen kunt trainen. Arjan: ‘Ja, ik denk dat je dat gevoel kunt oproepen, bijvoorbeeld met een ritueel. Dat ik naar de huilkuil loop als ik daar behoefte aan heb, is momenteel mijn ritueel. Maar je kunt ook denken aan een lievelingsboom waar iemand steeds even naartoe gaat om zich te verbinden.’ Hoe je die verbondenheid het beste kunt trainen, roept echter ook vragen op. Wat zijn de beste methodes? Is dat op je blote voeten door de natuur lopen? Of is vijf minuten wandelen voldoende? Verschilt dat per persoon? Wat kun je dagelijks doen zonder dat je je werk ervoor hoeft op te geven? Dat is Arjan samen met Riyan van den Born, directeur van het Centre Connecting Humans and Nature van de Radboud Universiteit aan het onderzoeken. De Earthfulness challenge die Arjan en Riyan hebben opgezet en die in het voorjaar van 2022 voor het eerst werd getest, moet daarbij helpen. Tijdens de challenge ga je 21 dagen achter elkaar, iedere dag jouw verbinding met de natuur versterken. De laagdrempelige en afwisselende oefeningen zijn gebaseerd op wetenschappelijke inzichten over hoe verbondenheid tussen mens en natuur tot stand kan komen en versterkt kan worden. Denk aan opdrachten als het aandachtig luisteren naar geluiden, nadenken over welke (dier)soort je echt niet zou willen missen of met blote voeten door je tuin, het bos of een stadspark te lopen. Onderzoekers van de Radboud Universiteit meten de effecten van de challenge, met als doel steeds betere manieren te vinden om onze band met de natuur in het dagelijkse leven te versterken.
Arjan: ‘Het ironische is dat ik de hele dag achter mijn computer bezig ben met de natuur en dan niet naar buiten ga. Ik heb Earthfulness dus zelf ook hartstikke hard nodig!’
Arjan Berkhuysen is natuurontwikkelaar en aanjager van Stichting Earthfulness. Earthfulness ontwikkelt op basis van wetenschappelijk onderzoek oefeningen en manieren om je in het dagelijks leven te verbinden met natuur. Meer weten? Kijk op Earthfulness.org.
