Hoe we kunnen communiceren vanuit ons onderbuikgevoel
Wildernisgids Alan McSmith:
‘Als je voelt wat de natuur is, komt je logica van een andere plek’
Volgens de Zuid-Afrikaanse wildernisgids Alan McSmith is het belangrijk dat we weer leren luisteren naar ons onderbuikgevoel, ons oerinstinct. Een diepe natuurervaring kan ons helpen om die verbinding met onze natuur, die we allemaal hebben, wakker te maken.
Tekst en fotografie: Merel van der Lande
‘Let me ease into this. It will emerge.’ Zo begint Alan McSmith het antwoord op de eerste vraag in ons gesprek. Het is tekenend voor hoe hij te werk gaat als wildernisgids. Alan is niet een gids die je meeneemt naar de Afrikaanse wildernis om per jeep leeuwen, olifanten en ander wild te spotten. Hij gaat met een klein groepje mensen te voet (!) op pad om sporen van wilde dieren te zoeken en het gesprek aan te gaan over onze rol in het grote geheel. Alan: ‘Eigenlijk ben ik meer een conversation starter.’
Alan is inmiddels ruim 35 jaar wildernisgids. Na het afronden van de middelbare school voelde hij heel sterk dat hij dichter bij de natuur wilde zijn. Alan: ‘Als kind was ik al gefascineerd door de onderlinge samenhang van alles. Ik wilde begrijpen hoe de wereld in elkaar zat.’ In plaats van een studie te volgen besloot Alan daarom te gaan werken als een gids voor fotosafari’s. Alan: ‘Dat was in die tijd een nogal cowboy-achtige business met veel bier en jeeps waarmee we mensen de leeuwen en de olifanten lieten zien. Er was nauwelijks oog voor de diepere betekenis van wat er werkelijk aan de hand was.’ Langzaam maar zeker maakte Alan zich los van die wereld. Hij begon te wandelen en de wilde dieren te voet op te sporen. ‘Doordat ik mezelf kwetsbaar maakte, begon ik iets wezenlijks te begrijpen: ik ontdekte dat ik niet alleen maar naar een leeuw, een olifant of een boom keek.’
Iedere keer als ik dezelfde boom zag, was de boom anders. Daardoor begon ik onder de oppervlakte te kijken van wat ik zag. Als we alleen met onze ogen naar een boom kijken, zien we de takken, de stam, de bladeren en misschien wat wortels die boven de grond komen. Of we kijken naar hoeveel meubels of geld een boom kan opleveren. Maar we kijken vrijwel nooit naar het voor ons verborgen gedeelte, terwijl een boom grotendeels onder de grond leeft. Zonder die verborgen component zou die boom niet kunnen bestaan. Onder de grond zijn bomen met elkaar verbonden: ze wisselen voedingsstoffen, informatie en energie uit. Je zou datgene wat er onder de grond gebeurt dus een vorm van bewustzijn, van intelligentie kunnen noemen. Het is misschien geen intellect, maar er is een hoop intelligentie gaande onder de grond. En dat geldt voor een heleboel dingen. Op het moment dat je naar het ongeziene gaat, naar datgene wat normaal gesproken voor ons verborgen is of stil, dan wordt de informatie die we krijgen heel interessant.’
‘De natuur is geen plek waar je naartoe gaat om vogels of wild te spotten, wij zíjn het’
Welke informatie krijgen we dan?
‘Ik geloof dat we informatie op drie niveaus kunnen ontvangen. Het eerste is via onze intuïtie: ons oerinstinct of onderbuikgevoel, het gevoel dat we iets weten voordat we het opmerken met onze zintuigen. Het tweede niveau is via ons hart, onze emoties. En het derde via onze hersenen. Om tot de beste keuzes voor het welzijn van jezelf én je omgeving te komen, zou het ontvangen van informatie in die volgorde moeten verlopen: je voelt iets vanuit je intuïtie, je hart filtert die informatie en je hersenen maken op basis daarvan hopelijk de juiste keuze.
In de moderne Westerse wereld gebruiken we echter vrijwel alleen nog onze logica om beslissingen te nemen. Op z’n best filteren we die informatie nog via ons hart: we voelen emotie, proberen het wat te verzachten of er wat oppervlakkig bewustzijn aan toe te voegen. Maar alleen als we óók onze intuïtie gebruiken, het voor ons onzichtbare zintuig, ontvangen we alle informatie die we nodig hebben.
De natuur maakt dit natuurlijke proces van informatie ontvangen weer wakker in ons. Als je in de natuur bent, wordt je oerinstinct wakker. Dan ontdek je wat de natuur eigenlijk betekent. Het is geen plek waar je naartoe gaat om vogels of wild te spotten. Wij zíjn het. De natuur is in ons en wij zijn in de natuur. Dus we kunnen het welzijn van de natuur niet loskoppelen van ons eigen welzijn. Als je dat eenmaal hebt gevoeld, ga je anders over dingen denken. En ik denk dat dat de kern is van wat ik doe: ruimte creëren voor mensen om thuis te komen bij zichzelf. Dat is misschien simpel gezegd, maar als je voelt wat de natuur is en begrijpt dat we intensief verbonden zijn, dan komt je logica van een andere plek. Dat is het omslagpunt dat ik als wildernisgids probeer te bewerkstelligen.’
Waarom is het belangrijk dat onze logica vanuit een andere plek komt?
‘We zijn spirituele wezens met een lichaam. Intuïtieve wezens met logica. En ik denk niet dat die twee van elkaar gescheiden kunnen worden. Onze generatie heeft het meest ontwikkelde intellect op de planeet, leeft het meest comfortabele leven ooit, maar daarvoor betalen we een hoge prijs. Als je kijkt naar het aantal mensen dat antidepressiva slikt, last heeft van hartklachten en dagelijks stress ervaart, denk ik dat onze generatie zeker niet het gelukkigst is. Daarnaast draagt de planeet de gevolgen van ons comfortabele leven. De natuur wordt aangetast doordat we vrijwel alleen onze hersenen gebruiken en ons onderbuikgevoel, onze oerverbinding met de natuur die we allemaal hebben, omzeilen.’
‘Ik ben ervan overtuigd dat we zonder de natuur ons meest fundamentele verlangen niet kunnen vervullen’
Hoe kunnen we die verbinding dan herstellen?
‘Door ons logische brein los te laten. En dat is een uitdaging. Onze hersenen vertellen ons iedere dag dat we moeten streven naar macht, rijkdom en bezittingen – allemaal ego-gedreven doelen. Het is zeker niet zo dat ik armoede wil romantiseren, want geld kan absoluut bijdragen aan een gelukkig leven. Maar voor ons eigen welzijn en dat van de planeet zullen we minder comfortabel moeten gaan leven met z’n allen. Dat is voor ons logische brein een megagroot probleem, omdat we denken dat ons welzijn dan juist risico loopt. Terwijl geld of macht ons niet datgene kan geven waarnaar we ten diepste verlangen, namelijk ons leven betekenis geven en een gevoel van vrede, rust en verbinding met onze omgeving ervaren. We willen het gevoel hebben dat we ertoe doen, dat we erbij horen en dat alles oké is.
Maar de grote paradox van ons leven is dat het meest betekenisvolle waarnaar we streven tegelijkertijd het meest moeilijke en uitdagende kan zijn. Die staat van bewustzijn is namelijk niet zichtbaar en niet logisch, en je zult ervoor naar een deel van jezelf moeten dat kwetsbaar is. We worden geïnspireerd om dat pad te lopen, maar we moeten vaak door de modder, de pijn om het daadwerkelijk te vinden. En als we niet kunnen vinden waarnaar we ten diepste verlangen, komen onze schaduwen omhoog. Die projecteren we op anderen en anderen zullen onze angsten, woede en frustratie spiegelen. Dan kom je in conflicten terecht waar niemand ongeschonden uit komt. Daarom is het belangrijk om een gids te hebben die je helpt om jouw pad te vinden. Voor mij was de natuur die gids. In de natuur zijn we allemaal welkom, ongeacht hoeveel we verdienen, welke opleiding we hebben genoten, wat we wel en niet hebben gedaan. De natuur is altijd een schone lei. En dat is wat we diep vanbinnen willen. Dus ik ben ervan overtuigd dat we zonder de natuur ons meest fundamentele verlangen niet kunnen vervullen.’
Hoe help jij als gids dat omslagpunt van “thuiskomen bij jezelf” te bewerkstelligen?
‘Het omslagpunt is niet iets waar je naartoe werkt, het is geen doel. Het is een staat van bewustzijn die er altijd is en waarmee we ons altijd kunnen verbinden. De natuur kan ons daarbij helpen. In een “deep dive” gebeurt dat thuiskomen bijna automatisch. Een prachtige zonsondergang of een ontmoeting met een leeuw of olifant kan een diep nederige ervaring zijn. Dan word je inclusief, onderdeel van een groter geheel. En dat is de toegangspoort tot die andere staat van bewustzijn.
Zo’n ervaring maakt dat je volledig in het huidige moment bent, de tijd stopt. En op dat moment ben je volledig bij jezelf en ervaar je stilte en vrede, het ultieme verlangen waarnaar we allemaal op zoek zijn. Soms liet ik me op zo’n moment op de grond vallen en rolde me op in een foetuspositie terwijl ik ongecontroleerd huilde. Maar het waren tranen van vreugde en dankbaarheid. Zo’n ervaring doet je beseffen dat we zonder het welzijn van onze natuurlijke wereld geen betekenisvolle, vervulde, creatieve, innovatieve en mooie mensen zijn. Want dan missen we onze spiegel, onze bron van inspiratie. Dit is misschien ongrijpbaar voor mensen die vastzitten in het systeem, maar niemand is immuun voor het voelen van de verbinding met natuur, dat ultieme moment van thuiskomen.’
‘Wij mensen zijn ecologisch gezien onbeduidend. Wij spelen geen sleutelrol in de natuur’
Wat is de impact van zo’n diepe ervaring?
‘Het geeft vaak een ander perspectief op het leven. Zo vroeg een vrouw toen we tijdens een wandeling een leeuw tegenkwamen: wil die leeuw ons niet opeten? En ik hoorde mezelf zeggen: “Nou nee. Waarom zou die leeuw jóu willen eten? Wat is er zo belangrijk aan jou?” En ze keek me aan en zei: “Wow, dat plaatst dingen in perspectief!” Wij mensen zijn ecologisch gezien onbeduidend. Wij spelen geen sleutelrol in de natuur. Zonder ons redt de natuur het prima, maar zonder bijvoorbeeld bijen, vliegen of wormen redt de natuur het niet. Het accepteren van die onbeduidendheid is voor veel mensen een grote uitdaging, maar als je die nederigheid durft te ervaren, kan het ook heel veel rust en vertrouwen geven.
Daarnaast komt er een ander soort gesprek op gang na zo’n ervaring. Als een groep van acht mensen dat moment van thuiskomen tegelijkertijd beleeft, ontstaat er geen gesprek vanuit ons logische brein. Zodra de kust weer veilig is, beginnen de meesten eerst wat nerveus te lachen. Maar al snel ontstaat er een gesprek vanuit het hart over gevoelens, verbinding en dingen die er echt toe doen.
Op zo’n moment nemen het oerinstinct en het hart ook deel aan het gesprek. En dat heb je nodig om tot een gebalanceerde beslissing te komen. Dat is ook wat ik inzet bij natuurlijk leiderschap. Een vruchtbaar gesprek gaat niet over praten, maar over luisteren. Normaal gesproken zitten zakenmensen in een vergaderruimte rond de tafel. Doordat ze elkaar aankijken zien ze elkaar als onderdeel van de oplossing. Het gevolg daarvan is dat je aan het eind van de vergadering een beslissing hebt die is gebaseerd op het sterkste ego. Een dergelijk gesprek kan nooit een uitkomst of een oplossing zijn, omdat je fundamentele informatie mist. Vergader je al wandelend in de natuur dan zal het gesprek heel anders verlopen. In plaats van naar elkaar, kijk je voor je naar het pad, naar een mogelijke oplossing, en je luistert naar de ander. Dan wordt het een proces waarbij uitkomsten of oplossingen kunnen ontstaan, zonder dat dat het doel is.
‘Het antwoord moet collectief en natuurlijk ontstaan via gesprekken tussen mensen die praten vanuit hun onderbuik en hart’
Is dat de manier waarop we grote crises zoals de klimaatcrisis kunnen aanpakken?
‘Gesprekken voeren vanuit het hart is misschien wel het enige wat we kunnen doen. Voor ons logische brein is dat echter geen geweldig antwoord. Maar we hebben ook geen antwoord. Want hoe kun je weten wat het antwoord is als je ecologisch gezien onbeduidend bent en bovendien onderdeel van het probleem?
Kijk, de echte ongemakkelijke waarheid, namelijk het feit dat er teveel mensen op aarde leven, is niet bespreekbaar. Dus het enige wat we dan kunnen doen, is het antwoord loslaten. Want als we ons hechten aan het vinden van een antwoord, hechten we ons aan het proces. Dan gaan we het proces sturen vanuit ons brein en daarmee lossen we het niet op omdat we zelf onderdeel zijn van het probleem. Dus de vragen zijn logisch, maar de antwoorden liggen in het onlogische, het ongeziene. Het antwoord moet collectief en natuurlijk ontstaan via gesprekken tussen mensen die praten vanuit hun onderbuik en hart.
Alles wat we kunnen doen is bewust leven, alert zijn, onszelf beschikbaar maken voor het ongeziene en ons overgeven aan het proces. Dan verdwijnt de noodzaak om een oplossing te vinden.’
Ervaar jij het gevoel van thuiskomen bij jezelf iedere dag?
‘Haha, nee! I don’t have super powers. Ik ben net zo vervloekt met mijn intellect als ieder ander mens. Maar hoe vaker je je met die natuurlijke staat van bewustzijn verbindt, hoe makkelijker het is om terug te keren. Als ik een pad bewandel dat nergens op slaat, dat niet resoneert, word ik onrustig. Dat is voor mij het signaal dat ik naar buiten moet. Door te wandelen wordt de verbinding met mijn oerinstinct wakker en kom ik weer thuis bij mezelf.’
Voor Alan McSmith is de wildernis niet een plaats, maar een manier van leven. Alan: “De hartslag van Afrika is het sterkst buiten de gebaande paden, rond een kampvuur of te voet op pad.” Alan is al meer dan 30 jaar wildernisgids en spoorzoeker in zes Afrikaanse landen en een begenadigd storyteller en (TEDx)spreker.
